بر اساس مدارک موجود، نخستین کتابی
که در ایران چاپ شده، مزامیر داوود است که در 1047 هجری قمری، 1638
میلادی به زبان و خط ارمنی در 572 صفحه در جلفای اصفهان و به دست
کشیشان ارمنی به چاپ رسیده است.
(به نقل از محبت نیوز)
« مسیحیت پارسی» - این‌که ارمنیان، پیش از
دیگر گروه‌های قومی ـ زبانی ساکن ایران توانسته‌اند در ایران
چاپ‌خانه‌ای از آن خود تاسیس کنند و آزادانه به چاپ و نشر منابع
مسیحی بپردازند و در میان اقوام جهان مقام پانزدهم را از حیث قدمت
چاپ احراز کنند، دلایل بسیاری دارد که مهم‌ترین آن، محیط آزاد و
تشویق‌آمیزی بود که به‌ویژه شاه عباس اول صفوی (حک: 996ـ 1038قمری) و
فرمان‌روایان دیگر این سلسله برای آن‌ها ایجاد کرده بودند.
ارمنیان حدود سی سال پس از کوچ به
جلفای اصفهان، احتمالن در دهه 1020 قمری، 1610میلادی، «بصمه‌خانه»ای**
در این شهر دایر و چاپ کتاب را آغاز کردند. بر اساس مطالعات «لئون
میناسیان» درخصوص تاریخ ارمنیان ساکن ایران، «خاچاطور»، خلیفه
ارمنیان، به توسعه چاپ‌خانه بسیار علاقه‌مند بوده و در 1049 قمری، 1639
میلادی، راهبی را به نام «هُوانِس وارداپِتْ» برای آموختن فن چاپ
به اروپا فرستاده است.
«اسماعیل رایین» در جزوه‌ی اولین چاپ‌خانه
ایران می‌نویسد: «اولین کتابی که در ایران و حتا کلیه کشورهای خاورمیانه
در 185 سال بعد از اختراع چاپ توسط گوتنبرگ چاپ شد، کتابی است به زبان
ارمنی که در سال 1641 میلادی (1020هجری شمسی) با کوشش خلیفه «خاچاطور
گیساراتی» در کلیسای وانک جلفای اصفهان به چاپ رسیده، این سال (1641
میلادی) یک سال پس از چاپ نخستین کتاب در آمریکا بوده است.»
نخستین چاپ‌خانه- یا به قول «میرزا صالح
شیرازی» باسمه‌خانه- که توسط خود ایرانیان در ایران دایر شد، چاپ‌خانه‌ای
سربی بود که گویا در سال 1232 قمری به وسیله «میرزا زین‌العابدین تبریزی»
از روسیه وارد ایران شده و در تبریز دایر شد.
کار چاپ‌خانه حروف (سربی) تبریز یک‌سال
بعد از مرگ عباس میرزا تعطیل شد و تقریبن ده سال بعد، چاپ‌خانه حروفی
دیگری که در تهران تاسیس شده بود نیز بسته شد. و درست زمانی که انواع
مطبوعات در جهان متجدد به چاپ می‌رسید، ایران برای مدت بیش از 60 سال از
چاپ‌خانه‌های سربی محروم ماند و چاپ ایران منحصر به چاپ سنگی شد. چاپ
سنگی نسبت به چاپ سربی دردسر کم‌تری داشت و از آن‌جایی که با سنت خوش‌نویسی
و ترسیم تصاویر هم‌راه شد مورد استقبال بیش‌تری واقع شد.
چند سال پس از این که نخستین چاپ‌خانه
سربی (حروفی) در ایران دایر بود، باز به همت عباس میرزای ولیعهد، «میرزا
جعفر تبریزی» (میرزا جعفر مهندس) برای تکمیل فن چاپ و آموختن چاپ سنگی عازم
مسکو شد. در این هنگام میرزا صالح شیرازی- که به قولی پدر چاپ ایران و
موسس نخستین چاپ‌خانه در ایران بوده است- وزیر تهران بود، او هم «میرزا
اسداله» نامی را که از اهالی فارس بود به همین منظور به سن پترزبورگ
فرستاد. این دو تن حدودن بعد از هشت سال، دست‌گاه چاپ سنگی را به ایران
آورده و هر دو را در تبریز (محل حکم‌رانی عباس میرزا) به کار انداختند.
اولین کتاب‌های چاپی که از این چاپ‌خانه در آمد، قرآن و غزلیات حافظ بود.
پنج سال بعد، این چاپ‌خانه از تبریز به تهران منتقل شد و از این پس بود که
فن چاپ به سرعت در ایران رشد کرد.
روزنامه نیز از دیرباز در ایران وجود
داشته است. «گفته می‌شود که «صاحب بن عباد» کاتب و وزیر مشهور آل‌بویه
(متوفی به سال 1358 قمری) روزنامچه داشت و وقایع روزانه را در آن ثبت
می‌کرده و بنابراین روزنامه در زمان‌های قدیم به معنی دفتر یادداشت‌ها و
گزارش‌های روزانه به کار می‌رفته است.» ولی روزنامه به مفهوم امروزی آن از
زمان محمدشاه قاجار در ایران پیدا شده است. در زمان محمدشاه، اوراق کوچکی
مشتمل بر حوادث و اخبار گوناگون دربار و دولت، و در محیط دربار منتشر می‌شد
که نویسندگان آن، خود دولتی‌ها بودند و این اوراق کاغذ اخبار نامیده می‌شد
که ظاهرن ترجمه‌ی تحت‌اللفظی «نیوزپیپر» است.
بعد از تعطیل کاغذ اخبار، به مدت هشت سال
ایران روزنامه نداشت، تا این‌که در دوران سلطنت ناصرالدین شاه ، به همت
امیرکبیر روزنامه‌ای به نام «روزنامچه» تهران، و سپس روزنامه «وقایع
اتفاقیه» منتشر شد.
————————————-
رادیو كوچه
1-
میناسیان، لئون، «اولین چاپ‌خانه در ایران»، در مجموعه مقالات
پنجمین کنگره تحقیقات ایرانی ، ج 1، به‌کوشش مرتضی تیموری، اصفهان:
دانش‌گاه اصفهان، 1354 ،ص244
2- همان،ص242
*
– تغییر معنی باسمه از نقش روی جامه یا کاغذ به چاپ و طبع به دوره صفویه
بازمی‌گردد. ظاهرن اصطلاح «باسمه‌خانه» (بصمه خانه) به معنی چاپ‌خانه نیز
نخستین بار در ایران همین عهد به کار رفته است. چنان‌که در فرهنگ سه زبانه
«گازوفیلاکیوم لینگو پرساروم» (ذیل «باصمه خانه») که یکی از کشیشان کرملی
در ایران به نام آنژلوس سن ژوزف در 1670 تالیف آن را به پایان رسانده و در
1684 به چاپ رسیده است «باصمه خانه» «کارخانه بصمه جی» و «مطبع» معنی شده
است.(رک، http://turkoloji-iran.blogspot.com/2007/12/blog-post_20.html )
3- میناسیان،1354،،پیشین،ص243-245
4- رائین، اسماعیل ،اولین چاپ‌خانه ایران،تهران،1347،ص17
5- تقی‌زاده، حسن، «چاپ‌خانه و روزنامه در ایران»، کاوه ، دوره جدید، سال 2، ش 5 (رمضان1339ق)،ص12
6- همان،ص13
7- هاشمی دهکردی، حسن، «چاپ سنگی: حیات تازه‌ای در کتابت»، فصل‌نامه هنر ، ش 7 (زمستان1363)،ص
محمد سهرابی ، سعید معینی & ابراهیم طباطبایی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر